Mój drogi, jestem winien ci wyjaśnienie.

Hendrik zaczął jak Unt w „Rzeczach w nocy”, lecz nie pisał do kobiety, a do wnuka i wszystko, poza tym początkiem było inne.

Czy pamiętasz przedwiośnie 1990? Na pewno pamiętasz. W swej starczej sklerotyczności i naiwności nie śmiem łudzić się, że zapomniałeś ten marzec, gdy, pomimo śniegu wciąż zalegającego w Tallinnie, wybraliśmy się na Paljassaare. Na sam koniec półwyspu. Tam, gdzie latem czuć duszący zapach schnących wodorostów, a w wodzie leżą jasne głazy narzutowe.

Heldur pamięta jak wysiedli z autobusu na ostatnim przystanku przy rzadko rozsianych, blokach, i wzdłuż płotu ruszyli na północ. Śnieg na ulicy był brudny i brzydki w szarym świetle wciąż nie dość długiego dnia. Zaczął się marzec, nauczycielka w szkole powiedziała im, czym jest równonoc i że niebawem zacznie się astronomiczna wiosna. Heldur pamięta, że mówiła to patrząc z odrazą za okno. Pamięta, że przyjechała niedawno, z republiki kazachskiej, bo jej męża przeniesiono w nagrodę do pięknego Tallinna, ale ona nie cierpiała estońskiej zimy – długiej, ciemnej i mroźniej. Zapamiętał też, że wiosna jest tuż, tuż, tylko gdzie?

Rozbryzgując śniegową breję minęli betonowy falochron, wgryzający się w lód zatoki, i weszli do lasu. Szli ścieżką pomiędzy niskimi drzewami w milczeniu, zziębnięci i zasłuchani w ciszę, dopóki nie dotarli na koniec Vaike-Paljassaare, gdzie zwężający się szczyt półwyspu nie był już ziemią, a mniejszymi i większymi kamieniami, łukiem wcinającymi się w zatokę pełną podobnych głazów.

To o nich dziadek pisał w liście.

Tamtego dnia tkwiły w lodzie niczym uwięzione żółwie, czekające na odwilż. Heldur stał, patrzył i również wyczekiwał. Wytężał słych, aby nie przegapić chwili, gdy dziadek w końcu się odezwie.

Zapytałem wtedy czy wiesz, skąd się biorą dzieci. Twoja mama, moja córka, była wtedy w ciąży, musiałeś to wiedzieć, w domu mówiono o tym. A ja, choć brzuch Maarju był wydatny, zapytałem cię o dzieci.

Heldur pamięta to doskonale. Dziadek zaśmiał się wówczas, że w innych krajach dzieci znajduje się w kapuście, ale w Estonii sezon jest krótki i dzieci byłoby za mało, aby naród przetrwał. Że w Estonii dzieci znajduje się za głazami narzutowymi, których pełno jest w całym kraju. Za takimi jak te na Paljassaare. I pamięta jeszcze Heldur, że dziadek zawsze mówił o Estonii, nie o republice, ale to już nie ma znaczenia.

Zacząłeś odpowiadać, a ja przerwałem ci ledwie po kilku słowach. Widzisz ten lód? – zapytałem, a gdy przytaknąłeś, zacząłem tłumaczyć, że póki on trzyma kamienie w swym uścisku, póty nie będzie można dziecka wyciągnąć, gdy nadejdzie jego czas. A jeśli nie zrobi się tego w porę, to ono przepadnie. Dlatego musimy wierzyć, że lód odpuści w najbliższych dniach, rozumiesz? Żebyś miał braciszka.

Świat zamarł wówczas – Heldur pamięta i to – może zresztą trwał w śmiertelnym stuporze od pierwszego śniegu, który spadł w październiku. Słowa twardymi akcentami na pierwszych sylabach cięły powietrze, wgryzały się w pamięć.

11 marca Litwa ogłosiła niepodległość, minęła równonoc, roztopy nadeszły tydzień później, pierwszego kwietnia, jak co roku obchodzili, w Estonii święto wiosny, Heldur Pevkur nadal był jedynakiem, a ojciec zniknął.

Dziadek po pracy przesiadywał w kuchni, z małego trzeszczącego radia wydobywały się niezrozumiale dla dziecka słowa, po dziś dzień Heldur słabo mówi po fińsku, i czasami czoło dziadka marszczyło się niepokojąco, kiedy indziej uśmiech wykrzywiał mu spękane usta. Przy kolacji Hendrik mówił o zmianach, które mogą nadejść, o nastrojach w świecie, o wielkich rzeczach, czających się za rogiem, o odwilży – ale ośmioletni Heldur nic z tego nie rozumiał. Przecież śnieg już stopniał, zatoki nie skuwał lód, na krzewach pojawiły się zielone pąki i już nie czekano na nadejście wiosny.

A jednak dziadek czekał na coś, zaś Heldur wiedział jedynie, że ojca nadal nie ma, a matka jest bardziej milcząca niż zwykle. Że w zakładzie dali jej upomnienie, co bardzo dziadka zdenerwowało i że kłócą się o wrzeciono, które kupiła, i o jakiegoś Villema, o którym matka nie umie zapomnieć. Liisi powiedziała, że jego mama ma kochanka.

Kłamałem. Chciałem cię przygotować.